'Juist met je kudde door de bewoonde wereld lopen, maakt het vak zo mooi'

Als we het interview een paar weken eerder hadden gepland, was blauwtong geen gespreksonderwerp geweest, maar nu het overal in de media is, is dat helaas het topic waar we mee beginnen. Marijke vertelt dat er rond 2008 ook een uitbraak van blauwtong is geweest, maar dat ze daar toen niet veel last van heeft gehad. “Je kon je schapen destijds voor die virusvariant laten vaccineren; daarbij had ik toen maar zo’n zeventig schapen. Tegenwoordig zijn dat er zo’n 2.500.”

De uitbraak van een besmettelijk virus betekent alle hens aan dek voor Marijke, haar man Martin en de schaapherders die voor hen werken. Daar kwamen de warme dagen in de derde week van september nog eens bovenop. “Boven een bepaalde temperatuur moeten we volgens het protocol onze schapen verplaatsen naar schaduwrijke plekken. We kunnen dan ook hittecontroles krijgen. Maar een aantal kuddes met schapen verplaatsen is een enorme klus. Je kunt je afvragen wat stressvoller is voor dieren: een tijdje in de warmte staan of een heel stuk verplaatsen. Laten we vooropstellen dat het welzijn van onze schapen altijd bij ons op de eerste plaats komt, maar in dit geval had ik zelf een andere keuze gemaakt. Maar protocol is protocol.”

Bovendien is de mening van de omgeving belangrijk. Marijke legt uit dat als mensen bellen naar de gemeente dat er schapen in de warmte staan, handhaving daarop moet reageren. “Het is heel lastig om rust in de bedrijfsvoering te krijgen als je steeds acuut op zaken als een virus, hitte of controle moet reageren – al zijn we inmiddels gewend aan deze dynamiek. Het beeld van de herder op de hei is maar een deel van het werk”, zegt ze lachend.

‍

EEN LEVENDE OMGEVING

Naast een aantal vaste krachten heeft Marijke een flexibele schil van mensen om zich heen die samen met haar het agrarische bedrijf runnen. “Het is een zwaar vak. Je bent altijd buiten, ook in de regen en in de kou. Fysiek is het zwaar.” Ze legt uit dat ze naast het lopen met de kudde regelmatig flexibele rasters opzet om bijvoorbeeld een stuk dijk te laten begrazen. “Een goede herder houdt ervan om met dieren buiten te werken, maar weet ook dat het altijd anders kan gaan. Je hebt te maken met levende wezens en een levende omgeving. Er kan altijd iets onverwachts gebeuren of misgaan. Sommigen vinden die verantwoordelijkheid te groot. Een kudde schapen is best een hele zorg; je bent wel in je eentje verantwoordelijk voor al die dieren, hè. Dit vak is gemaakt voor mensen die van lekker aanpakken houden. Er zijn mensen die schaapherder worden en tegen me zeggen: als ik dit had geweten, had ik het tien jaar eerder gedaan.”

Marijke en haar schaapherders lopen veel met de kuddes door de dorpen en steden langs de kust en in West-Friesland. “Dat beeld van die eenzame herder op de hei, daar hou ik niet van. Juist met je kudde door de bewoonde wereld lopen, maakt het vak zo mooi. Er zijn altijd mensen die blij zijn om je te zien, die je iets te drinken aanbieden. Als we er geld voor kregen, zouden we kunnen leven van de foto’s die dagelijks van ons gemaakt worden.”

MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT

‍Het contact met de omgeving is een van Marijkes belangrijkste drijfveren om herder te zijn. “Ik vind het onwijs belangrijk om natuur en landbouw met elkaar te verbinden. Vroeger leefden we allemaal van de omgeving waar we woonden, die gaf ons alles. We trokken met vee door het landschap. Die verbinding is er altijd geweest. Op deze manier beheren en ontwikkelen we het landschap, zorgen we voor biodiversiteit, en uiteindelijk produceren we daar vlees mee. Juist die maatschappelijke context is naast natuur en landbouw heel belangrijk. Er zijn kinderen die ons laten weten dat ze nog nooit een schaap van dichtbij hebben gezien. Daar doen we het voor. Wij komen met onze kuddes in een omgeving van een ander en hebben impact op die omgeving.”

ALTERNATIEF VOOR DE SPORTSCHOOL

‍De maatschappelijke betrokkenheid blijkt ook uit het feit dat ze graag werkt met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. “Als we matchen kunnen mensen bij ons re-integreren. Zo bouwen ze niet alleen weer een arbeidsritme op, maar worden ook fysiek fitter. Het is een goede omgeving om je belastbaarheid te testen.” Marijke vertelt dat er ook een aantal gepensioneerden een dag in de week vrijwilligerswerk doen. “Dan hoeven ze niet naar de sportschool”, zegt ze lachend.

Ook werkt ze samen met het onderwijs. Zo is er een duurzaamheidsproject met Museum Kranenburgh en kunstenaar Claudy Jongstra. Leerlingen leren tijdens dit project ambachtelijke technieken met wol. Ze wassen en kaarden ruwe wol van de Kempische heideschapen van Marijke en verven de wol met natuurlijke verfstoffen van de planten meekrap en wouw. Voordat ze dat doen bekijken ze ter inspiratie in het museum het werk van Jongstra, die met wol en verfstoffen van eigen planten haar viltwerk maakt. Door zelf te ontdekken hoe moeilijk het is om een draad te spinnen, krijgen de leerlingen veel waardering voor het materiaal en kijken zeanders naar wol. Daarbij is er een samenwerking met de agrarische school. Derde- en vierdejaars leerlingen volgen drie maanden lang praktijklessen op het bedrijf. “We zijn een soort klaslokaal, maar dan levensecht. Alles wat hier gebeurt, doet zich in het echte leven voor, waarbij de circulaire landbouw centraal staat.”

AANKOOP AGRARISCH BEDRIJF

‍Net als de verhalen van haar kudde Kempische heideschapen is de aankoop van hun boerderij, of eigenlijk het agrarische bedrijf, een mooi verhaal. “Wij woonden in Egmond-Binnen en huurden voorheen agrarische leegstand. Het is een keer gebeurd dat we op een dag een stal kregen terwijl een deel van de schapen een week later moest lammeren. Gelukkig werden we steeds behendiger in het schoonmaken, zorgen voor water en elektriciteit en vervolgens verhuizen van de kudde. Hoewel dit meer een overlevingsstrategie dan een ontwikkelstrategie was, hebben we dit jaren zo gedaan. Ook de kinderen werden er heel flexibel van; we hebben ze meegesleept naar containers en schaftwagens.”

Na tien jaar werd het tijd voor een eigen plek voor het gezin. “Het liefst bij de duinen. Ik ben een kustmens. De duinen, polders en zee, daar kom ik vandaan. Daar voel ik me prettig.” Op een dag kwam ze langs een boerderij. Het ‘te koop’-bord dat er eerder stond, was weg. Maar ’s avonds thuis keken ze op Funda en daar zagen ze dat het agrarische bedrijf nog steeds op de website stond. “Mijn man en ik dachten allebei: dit zou wel iets voor ons kunnen zijn! We waren al in gesprek met de provincie en de Rabobank, dus toen ging het snel.” Samen met de vorige bewoners gingen ze om de tafel. “We hadden hetzelfde doel: de stikstofuitstoot in het gebied omlaag brengen. Uiteindelijk kochten ze de boerderij en kavel aan met Klaver Agrarisch Vastgoed als aankoopmakelaar. De omliggende percelen zijn aangekocht door de provincie. “Wij mogen die percelen pachten. Op deze manier winnen we al het wintervoer van eigen land.” Hoewel ze in eerste instantie helemaal niet naar de stolpboerderij had gekeken, is Marijke nu dolblij dat ze in de oude stolpboerderij uit 1880 woont. “Dat had ik niet kunnen dromen! Mijn familie komt uit stolpen en ik had nooit kunnen denken dat dit een mogelijkheid was.” Het huis is nog helemaal intact en moet nog wel gemoderniseerd worden. “Maar de stal gaat voor! Wij doen het echt stap voor stap, met in ons achterhoofd dat het wel een leven lang mag duren. Voor de kinderen vinden we dit soms wel lastig. Dan denk je: had het toch niet wat beter en luxer moeten zijn? Maar als we dan zien hoe ze in en om het huis genieten, weten we dat we hier nooit meer weggaan!”

‍

We spreken Marijke bij Natuurgebied het Zwanenwater, een van Marijkes favoriete plekken om met haar kudde te lopen. Het Zwanenwater is een heel divers duingebied bij Callantsoog waar je de twee grootste natuurlijke duinmeren van West-Europa vindt. Het uitzicht over deze meren is altijd weer anders. Iedere dag landen er nieuwe vogels. Marijke: “Ik kan hier zo van genieten!”